PLANGGANA NI INANG

               Sabay sa tilaok ng manok ang pagbangon ni Inang, tuwing umaga. Ewan ko ba kung bakit awtomatiko siyang gumigising, marahil ito ang kanyang “alarm clock”. Pagkatapos magrosaryo, magkakape, bubuksan ang bintana ng aming munting dampa, ayon sa kanya’y  upang pumasok ang biyaya. Magwawalis ng bakuran habang hitit ang kanyang tabako. At pag napagod  ako naman ang babalingan. “Aba mahal na prinsesa gumising na po kayo at tanghali na! “ Sigaw niya, na animo’y ang kausap nasa kabilang barangay. Ang ganda na sana ng umaga, sariwa ang hangin,ang awitan ng mga pang umagang ibon sa punong mangga ang maririnig. Pero heto, kung siya tilaok ng manok ang panggising ako nama’y  ang kanyang nakaririnding sermon.

              Bungangera man si Inang siya pa rin ang itinuturing kong bayani ng aking buhay. Sa edad na singkwenta wala pa ring humpay sa paglalabada. Masasabi kong propesyonal siyang labandera, dahil pag binitiwan ang damit talagang malinis at mabango. Dalawang beses sabunin, kula dito, kula doon, at pag natuyo’y animo’y paring  binabasbasan ang nakakulang damit. Bulong ko sa sarili, “tingnan mo itong si Inang, ibibilad tapos babasain ulit”.Pagkatapos ng tatlong  beses na banlaw, sunod ang hampas ng palo-palo upang matanggal ang katas ng sabon. Ang huling proseso, eto na ang kabayo ni Gabriela, este kabayo ng plantsa. “Hmmm! Ang bango sarap isuot”.

              Naabutan ko pa  ang dating  ilog na malinis sa aming likod bahay sa  Nueva Ecija at tuwing naglalaba si Inang sa ilog, sa batuhan kami nagpapatuyo ng damit. Naranasan ko pa ang manguha ng tulya na madalas naming ulam, laking pasasalamat ko sa tuwing isinasama ako sa bahay ni Donya Violeta. Aba’y nakakatikim ako ng ibang putahe tulad ng “fried chicken” at lechon.

              Giliw na giliw sa akin si Donya Violeta, ang mayaman na suking nagpapalaba kay Inang. “Apo mo ba yan Maria kay nasirang Ana?” “Anong pangalan mo Iha?”   “Nena po”, sagot ko. “Nena, Iha gusto mo dito ka na lang tumira pag-aaralin kita, at ibibili ng bagong damit at sapatos.” Tumingin sa akin si Inang, mga titig na tila nagbabanta. Simula noon dina ako isinasama ni Inang. Ang tanging kasa-kasama ko si Muning na aking kasa-kasalo sa pagkain.

                 Sa Edad kong anim na taon laboy ako sa kalye, di alam ang salitang kamatayan nandiyan na halos masagasaan ng sasakyan, mahulog sa bangin at malunod pero balewala dahil masarap magliwaliw.Pag kami’y nagutom nina Buchoy at Bitoy naglalambitin ako na tila unggoy makakuha lang kahit bubot na bayabas. Minsan akala ko’y katapusan ko na dahil kung nagkataon sa bangin ako babagsak na may mga batong matutulis. Wala kaming kapaguran, kundi lang umulan hindi pa ako uuwi, at dahil marusing naisipan kong ituloy ang paliligo sa ulan. Naabutan ko si Muning sa pinto kaya’t isinabay ko sya sa paliligo di pa makuntento inilagay ko sya sa loob ng timba na puno ng tubig.

Tuwang tuwa ako sa sa kabila nang panginginig ni Muning. Dala ng  kapaguran nakatulog ako ng  mahimbing, nagising na lang ako sa pagyugyog ni Inang. “Nena, gising at  tayo’y lilipat tumataas  na ang tubig.” Si Inang dala ang isang bungkos ng damit na nakabalot sa kumot, ako nama’y si Muning na kanina pa nanginginig. Kumapit ka Nena”.  “Susmaryosep!, kaylan kaya titigil ang ulan, magugunaw na yata ang mundo”. Sabi ni Inang habang tinatahak namin ang kawayang nagdurugtong sa aming bahay. Ayon kay Ka Ines ang mapaghatid balita naming kapitbahay na nagpakawala ng tubig ang Pantabangan Dam , kaya lalomg lumalim minsan naman mapapakinabangan din ang pagkakaroon  ng matabil na kapitbahay dahil nauuna pang magbalita sa dyaryo’t telebisyon.

                Lulan ako ng planggana ni Inang na dating damit ang laman ngayon ako at si Muning ang lulan nito. Habang binabaybay ang daan papunta sa kabilang ibayo, pikit matang nanalangin si Inang. Nabagabag ako sa mga oras na iyon.Naaalala ko ang laging habilin ni Inang. “Huwag mong paliliguan ang ‘yong alagang pusa at uulan ng walang humpay.  Ayaw kong aminin  na nagaksaya ako ng tubig at pinaliguan si Muning, tiyak papaluin niya ako ng malapad na patpat ng kawayan. Dahil sa katigasan ng aking ulo ang daming nadamay. “Papa God patawarin ninyo po ako.” “ Matapos lang ito magpapakabait na po ako” , tahimik kong panalangin. “Pasensya ka na Muning ngayon nanginginig ka sa lamig, yayakapin na lang kita tulad ng pagyakap ni Inang.” “Maglalaro pa tayo sa plaza di ba gusto mo don?” Nanginginig pa siya kahit yakap ko na siya.

Kinaumagahan paggising ko wala na ang baha, tuyo na ang lupa. “Yeheey! Makakagala ako ulit”, subalit  si muning nang Makita ko’y matigas na. Wala nang gigising sa akin pag binabangungot ako, tulad noong isang gabi may malaking ahas na pumulupot daw sa katawan ko di ako makasigaw, buti na lang andiyan si Muning, kinagat ang daliri ng aking mga paa hanggang sa magising ako at higit sa lahat wala na kong kasalo sa pagkain lalo na pag tuyo’t tinapa ang ulam. Wala na rin  akong kakampi. Tuwing papaluin ako ni Inang pag umiiyak na ako lalapit na sya sa akin at  nagpapakalong. “Mamimiss kita Muning, paalam”.

                    Pagkatapos ng baha si Inang dala ang kanyang planggana na aming sandigan upang  mabuhay. Isang kahig isang  tuka  sapat lang na pangkain sa araw na iyon ang kanyang kita. Matanda na siya subalit eto patuloy pa rin sa pakikibaka. Nakuba na’t lahat sa paglalaba di pa rin nakaipon.

               Nagkasakit si Inang at dahil sa walang pera sa bahay lang sya di ko alam kung anong gagawin, pinupunasan ko sya tulad nang ginagawa niya sa kin pag maysakit ako. “Oh!, Nena di ka pa pumapasok,” , usisa ni Ka Ines . “Maysakit po kasi si Inang”, sagot ko , Nasa unang baitang ako noon alam ni  Ka Ines na di ako lumiliban at maaga ring pumapasok, alam nya ‘yon dahil di lingid sa kanya wala man kaming pagkain  o baon  pasok pa rin ako. May katabilan  man siya’y mabait naman at may malasakit. “Sige na pumasok ka na at a ako muna titingin sa Inang mo.’” “Salamat po Ka Ines”  Bago pumasok pumunta muna ako sa likod bahay , nanguha ng bunga ng bayabas, hindi upang kainin kundi upang ibenta, kaylangan namin ng pera, di nakakapaglabada si Inang. Salamat sa Diyos marami ngayong bunga ang  puno ng Bayabas. “Salamat kaibigang bayabas. Paguwi galing eskwela bumili ako ng bigas nilugaw ko iyon nilagyan ng luya at asin, “Ayos na ito” “Inang sandali na lang ito”, habang inihain ang lugaw umuusok pa. “Inang kain na po.” Inang akala ko’y natutulog lang si Inang pero nang hawakan ko ang kamay niya  malamig na at naninigas at hindi na sya humihinga. “Inang gumising ka , heto yong paborito mong lugaw ipinagluto kita, Inang marunong na akong maglaba , hindi ka na maglalaba ako na, Inang gumising ka. Paano na ang mga pangarap natin , inang gumising  ka! Nang tumigil ako’y  paos na ako’t di makapagsalita. Nagsidatingan ang mga  kapitbahay upang sumaklolo ngayon pa , kung wala ng buhay si Inang. Wala na akong pamilya . Ulila na akong lubos  si Inay na namatay dahil sa pagsilang sa akin, at ngayon ang kinagisnan kong magulang na nag-aruga at nagpalaki sa akin . Katapusan na ng mundo para sa akin. Tulala akong pinagmamasdan ang plangganang naiwan ni Inang at habang tanaw ito’y  nagbabalik ang kalbaryo ng baha na simula nang nadarama kong kalungkutan.

               Nagmagandang loob si Donya Violeta na kupkupin ako. Sa puntod ni Inang nangako akong magpapakabait at tutuparin naudlot niyang pangarap.  Pangarap na nagsimula sa Planggana ni Inang. “Inang paalam ang isinakripisyo mong buhay ay may taglay na pangako. Tutuparin ang ating mga pangarp.Mamahalin at susundin mga taong nag-aruga sa akin, at magkakaroon tayo ng bahay na di aanurin ng baha.

               Mabait si Donya Violeta subalit ang kanyang anak, si Tiya Letty, itinuring akong katulong pag wala si Donya Violeta , bago pumasok sa eskwela sa edad kung sampung taong gulang pinalilinis ako ng kulungan at pinapakain ang kanyang mga alagang baboy, at pagdating sa hapon isa akong labandera, kahit may mga katulong na gagawa noon, ako pa rin ang inuutusan niya. “Hoy Nena huwag kang maginarte, anong gagawin mo tutunganga, kaylangan mong matuto ng lahat ng gawaing yan dahil mahirap ka lang  kaya huwag kang kukupad kupad” , bulyaw niya sabay talikod. “Pagpasensyahan mo na yan  alo ni Aling Vicky “maligo ka na at pumasok.” Sa kabila ng lahat, nagtiyaga ako dahil sa pangako. Ang tanging sandata ang pananampalatayang namana kay Inang, na syang sandigan nang  aking kalakasan at pag-asa.

              Ngayon magtatapos na ako sa elementarya habang binabalikan ang mga nagdaan na tila  bangungot na sa bawat pagpikit ng aking mga mata’y nakikita ang kadiliman. “Nena ikaw na” , kalabit ni Rhoda . Leonora Mijares “Valedictorian” “Inang ito ang simula” , habang papalapit  sa entablado upang tangapin ang medalyang ginto  “Para sa iyo” sabay tulo ng aking mga luha. Dinig  ko ang palakpakan ng mga tao  at ang kanilang bulungan “kawawang bata” “matalinong bata” , at sa aking Valedictory Address” maikli lang at ang kabuuan nito’y sundin, igalang at mahalin ang mga magulang habang nadarama pa nila  ito.

               Napagtanto ko ng mga sandaling ‘yon, makamit  mo man ang tagumpay kung wala ka namang pag-aalayan isa itong hungkag na pangarap.

               Ang tanging naiwan ni Inang ang kanyang plangana. Ngayon habang  hinahaplos ito na animo’y  kamay ni Inang. Ngayong hawak ko ito ang halimuyak at hiwaga ng hanging humalik sa aking pisngi ay nagsasabing di ako iniwan ni Inang.